De weg van Esther

Achtergrond

Er is een duidelijk verband tussen het bijbelboek Esther, het Poerimfeest en de joodse diaspora in Amsterdam. Daarom is de muzikale voorstelling door Accademia Amsterdam en Sine Nomine passend voor de mei-herdenkingen. Maar ook buiten deze periode is deze goed te programmeren.
Het tot de verbeelding sprekende verhaal van Esther is thema in enkele prachtige oratoria. Händels werk is het meest bekende. Het was zo bekend dat er zelfs een Hebreeuwse versie van is gemaakt. In Nederland verwerkte Lidarti dit verhaal tot een oratorium en in Frankrijk componeerde Charpentier een welluidende verklanking.
De uitvoerenden brengen de hoogtepunten uit deze werken samen, afgewisseld door muziek van Joodse componisten, waaronder Salomone Rossi. De verhaallijnen worden door acteur Gottfrid van Eck manier met elkaar verbonden. Daardoor ontstaat een aansprekende multidisciplinaire voorstelling van ca. 70 minuten zonder pauze.

Repertoire

• Salomone Rossi: Wedding Ode, Psalm 137, Madrigaal
• Marc Antoine Charpentier: delen uit oratorium Esther
• George Frideric Handel: delen uit oratorium Esther
• Cristiano Giuseppe Lidarti: delen uit oratorium Esther

Een deel wordt gezongen in het Hebreeuws.

Artistieke medewerkers

• Artistieke en zakelijke leiding, Onno Verschoor
• Instrumentaal ensemble, Accademia Amsterdam
• Vocalisten, Sine Nomine
• Verteller en teksten, Gottfrid van Eck
• Muzikale leiding, Paul Valk

Esther

Het Bijbelboek Esther vertelt over de joodse diaspora in het Perzische rijk waar koning Ahasveros op een dag een nieuwe koningin kiest: Esther die eigenlijk Hadassa heet en van joodse huize is, al moet haar afkomst lang geheim blijven. Esther’s oom Mordechai helpt haar met wijze raad om de koning gunstig te stemmen jegens de joden in zijn rijk. Mordechai helpt zijn nicht in het verijdelen van een aanslag op de koning. De grootvizier van koning Ahasveros heet Haman, hij is de schurk in het verhaal. Haman heeft zo’n hekel aan joden dat hij de loten (‘poeriem’ in het Hebreeuws) – vgl. dobbelstenen – werpt om de dag en maand te bepalen waarop alle joden moeten sterven. Door tussenkomst van Esther die Haman ontmaskert in bijzijn van koning Ahasveros, wordt de aanslag op de joden verijdeld.

Sinds die dag vieren joden wereldwijd Poeriem – het zgn. Lotenfeest. Het is de joodse versie van carnaval. Tijdens dat feest vinden verkleedpartijen plaats, worden Hamansoren (koekjes) gegeten en is er verplichte dronkenschap voor elke jood zodat deze het verschil niet meer weet tussen “Gezegend is Mordechai en vervloekt is Haman”. Wanneer het Esther-verhaal wordt voorgelezen mogen kinderen herrie maken (ratelen en klepperen) als de naam van de schurk Haman klinkt. Zijn naam moet zo worden uitgewist.

In de voorstelling kan er desgewenst interactie met het publiek plaatsvinden: uitdelen van Hamansoren en ratelen of klepperen als de naam Haman klinkt. Daarom is deze ook geschikt als familievoorstelling.

In het oratorium Lidarti wordt op komische wijze het verhaal van Esther verteld, gezongen en geacteerd.

De geschiedenis van de Sefardische joden (uit Spanje en Portugal) vertoont opvallende parallellen met het Esther –verhaal. Er is sprake van vervolging om hun joods-zijn. Er is een jodenvervolger die Haman heet, maar die je kunt vereenzelvigen met o.a. keizer Karel V die de joden wilde verbannen uit zijn rijk of hertog Alva die niet alleen de protestanten maar ook de Joden in de Republiek vervolgde.

Veel Sefardische joden vluchtten weg uit Spanje en Portugal (vooral vanwege de Spaanse en Portugese inquisitie) en kwamen als conversos – joodse bekeerlingen – in Antwerpen en later vanaf 1604 in Amsterdam terecht. In Amsterdam konden zij zich vrij vestigen, hoefden ze geen zichtbaar merkteken te dragen en mochten ze hun geloof in het openbaar beleven. In 1639 kwam de eerste Portugese synagoge in Amsterdam, later gevolgd door de Esnoga in 1674.